Musa Özsoy tarafından yönetilen Gıda Dedektifi projesi tüketici sağlığı açısından farkındalık yaratan çok önemli bir sosyal faaliyettir. Az rastlanmasının sebebi, bizim ülkemizde PR amaçlı veya parlatma niyetiyle yapılan yayıncılığın oldukça yaygın olmasıdır. Bu benim tarzım olmadığı gibi hatır için inanmadığım kişi ve kuruluş hakkında yazı yazmayacağımı beni tanıyanlar bilir. Tanımayanlar için de böyle bir açıklamayı gerekli buldum.

Musa Özsoy ülkede çok büyük bir açığı cesur şekilde kapatmaya çalışmaktadır. Hatta yaptığını bir kamu görevi olarak da tanımlayabiliriz. Yeter ki bunu yetkili merciler de kabullenip, böyle bir hazır sisteme kulak verebilsinler…  

Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından 1 Mart 2022 tarihinden beri tam 21 aydır yayımlanmayan taklit ve tağşiş listelerinin eksikliğinden kaynaklanan bilgi açığı, edinilen etiket okur yazarlığı ile bu sayede biraz azaltılabiliyor.

Ambalajların üzerine karınca duası gibi (kolay okunamayacak boyutta) yerleştirilen açıklamalara büyüteç tutmak bile bana oldukça yeterli geliyor. Kaldı ki Özsoy daha fazlasını da veriyor ve yorumlarıyla iyice anlaşılır olmasını da sağlıyor.

Hiçbir ciddi marka gıda kodeksine uygun olmayan üretim yapmayı kolay kolay göze alamaz. Zaten Özsoy’un tespitleri daha çok gıda kodeksine aykırılıklar değil, gözden kaçan tuhaflıklar oluyor. Aşağıda bu örnekleri sıralayacağım.

Kaldı ki gıda kodeksine uygun olduğu halde tüketici içerikte bulunmasını tercih etmediği maddeleri bilme hakkına sahiptir. Örneğin ben tüketici olarak üretiminde glukoz şerbeti yerine pancar şekeri, palm yağı yerine de ayçiçek yağı kullanan markayı tercih etmek isterim. Trans yağ kullanan bir markayı ise kesinlikle tüketmek istemem. Beni rahatlatacak bu ve benzer bilgileri gizlemeye çalışan marka sahibinin çabalarını da boşa çıkartan bir kişiye minnet duyarım.

Bakın sadece gıda kodeksine uygun ve limitler dahilinde olan bir durumdan bahsediyorum ve bilgi edinme hakkına itiraz edenlere karşı çıkıyorum.

Üstelik bazı standartların değiştirilmesi konusunda her vatandaşın öneri sunma hakkı da olduğuna inanıyorum. Kabul edilir veya edilmez…    

Şimdi bu pencereden bakarak önümüze konan bazı örnekleri görelim:       

 . Bu sayede palm yağı ve glikoz şurubunu yaygın kullananı, son tüketim tarihini silen veya tahrif edeni öğrenebiliyoruz.

 . Ambalaj üzerinde ‘salep’ yazan ama ürün içeriğinde salep olmadığını; yani sadece % 0,01 (onbinde bir) salep bulunduğunu farkediyoruz.

 . Marka sahibi ambalaja hiç yüzü kızarmadan ‘limonata’ yazıyor. Ancak ürün içeriğinde limon suyu veya konsantresi bulunmuyor. Peki ne bulunuyor?

Yapay limon aroma vericisi, emülgatörler, stabilizörler, koruyucular, renklendiriciler ve tatlandırıcılar var. Limonataya benzetmeyi de başarmışlar !

 . Ürünün adı ‘Şeftali aromalı soğuk çay’ ama içinde su ve şekerden başka bir şey yok. İşte kendi beyanları; su ve şekerden başka asit düzenleyici, % 0,23 (yani binde 2,3) oranında siyah çay ekstraktı ve şeftali aroma vericisi var.

 . Ürünün cinsi ‘Stevia toz tatlandırıcı’ olunca ambalajı üzerinde ilk belirtilmesi gereken içerik stevia değil midir ?

Yok, üründeki stevia oranı veya varlığı belirtilmiyor. Bunun yerine polidekstroz, hacim artırıcı ve aynı zamanda tatlandırıcı etki gösteren maltitol, sorbitol ve eritritol ile inülin bulunuyor. Oysa stevia (şeker otu) Güney Amerika’da yetişen, çalıya benzeyen bir bitkidir. Yani bitkinin kendisi yerine ismini almak yetmiş. 

 . Ürünün cinsi “Et suyu toz bulyon.” İçeriğinde % 0,01(onbinde bir) sığır eti var. Yani marka sahibi yemin etse başı ağrımaz. Ben de buradan “İçinde sığır eti neden yok ?” diye sorsam yalancı durumuna düşerim !

 . Ürünün cinsi “Devam sütü.” Küresel pazara hitabeden markanın İngiltere’deki ürünü palm yağı içermezken, Türkiye’deki aynı üründe palm yağı bulunmaktadır. Bu ürünü bebekler tüketiyor. Bu sebeple de izahı gerekiyor.

Gıda Dedektifi’nin bir önemli hizmeti de Avrupa Birliği Gıda Güvenliği Sistemi (RASFF) tarafından duyurulan ama yurtiçinde herhangi bir makam tarafından açıklanmayan bazı gıda ihraç ürünlerimizle ilgili duyurulardır. Inside Eat hesabı bu konuda Gıda Dedektifi’nin gözü kulağı olmuş durumda…

En son duyduklarımız; Fransa’ya ihraç edilen pizza kutularında yüksek oranda kurşun ve çeşitli zararlı bileşenler olduğu, Bulgaristan’a ihraç edilen limon ve taze biberlerde ise yüksek oranda pestisit bulunduğu bildiriliyor.

Temmuz ayında Tayvan Tarım Bakanlığı’nın yaptığı açıklamada; Türkiye’den ithal edilen 127 ton yumurtada kanserojen olduğu yönünde tartışmalar bulunan yasaklı bir antibiyotik madde tespit edildiği bildirilmiş. Malum, içerde bu ürünleri afiyetle yediğimiz için, hiç olmazsa “ne yediğimizi bilelim” ve tehlikeden kaçma imkanı bulursak değerlendirelim…

Sonuç olarak; bu hizmet daha çok laboratuvar öncesini kapsıyor ve bu kadarıyla bile saygıyı hakediyor. Bu sayede ürünün kendisi yerine aroma vericileri dublör olarak kullananları da, katkı maddelerinin yer aldığı ve ısıl işlemden geçmiş ürünleri “doğal” olarak tanımlayanları da öğrenmiş oluyoruz.  

Sadece bir konunun altını çizmem gerekiyor. “Sponsorlu içerik” olarak açıkça beyan edilen ürün bilgilerine ait duyurularda etik olarak bir sorun görmüyorum. Ancak öncelikle bunun reklam amaçlı bir tanıtım faaliyeti olduğu kabul edilmelidir. Gıda Dedektifi’nin bunun etkisi altında kalıp, sponsorlu ürünleri kontrol dışı tutacağını hiç tahmin etmem. Zira Gıda Dedektifi Özel Dedektif haline gelirse; toplum yararı kalkar, parayı ödeyen müşterinin yararı devreye girer ki, o zaman da hakem kimliği zarar gördüğü gibi kaybeden tüketici olur. Bunu kenara not etmeyi, bir sorumluluk olarak gördüğümü de ifade etmeliyim.

Yerimiz sınırlı olduğu için örnekleri seçerek ve çok az bir kısmını aktarabildim. Gıda Dedektifi hesapları içinde; endüstriyel gıda kategorisinde geniş bir ürün yelpazesi süzgeçten geçmiş bulunuyor. Zaman ayrılarak incelemeye değer buluyorum. “Ne yediğimizi bilelim” diye tekrar ederek, tüketici ürün bilgisinin bu şekilde daha da geliştirilmesini diliyorum.