Bilindiği üzere Artagan dijital bir ekosistemin adıdır. Bu dijital ekosistemin projelendirilmesinin temelinde hızla gelişen teknoloji çağını takip etmeye çalışan ülke konumunda olmak zorunda bırakılan Türkiye'mizi çağa yön veren, yol açan, önder ülke konumuna getirme motivasyonu yer almaktadır.

Hali hazırda Artagan Projesi, dijitalleşmenin yakın gelecekte tüm dünya ülkelerine getireceği zorunlu değişim ve dönüşümlerin öngörülebilir tüm unsurlarını bünyesinde barındırmaktadır. Bu makalede Artagan Projesinin bileşenlerinden birisi olan "nakitsiz toplum" kavramı, Avrupa Birliği Merkez Bankası'nın güncel çalışmaları üzerinden irdelenecektir¹.

Günümüzde birçok yönetim, gerek hükümet politikası olarak gerekse merkez bankaları öncülüğünde dijitalleşmenin getirdiği ödeme alışkanlıklarındaki değişimleri merkeze alan çalışmalar yapmaya başlamıştır. Artagan tanıtım kitapçığında da anlatıldığı üzere İsveç, Norveç, Hindistan, Çin nakitsiz topluma geçiş çalışmalarında oldukça istekli ülkelerdir. Bu alanda ciddi seferberlik ilan eden yönetimlerden bir tanesi de Avrupa Birliği'dir.

Avrupa Birliği Merkez Bankası’nın Kasım/2020 tarihli “Report on a digital euro”² isimli dokümanı ile Avrupa Birliği Merkez Bankası Yönetim Kurulu üyesi Fabio Panetta’nın Kasım/2021 tarihli konuşma ve blog yazılarından³ derlenen fikirler aşağıdaki gibidir:

- Dijitalleşme hayatımızın her yerine yayıldı ve ödeme alışkanlıklarımızı da değiştirmeye başladı,

- Dijitalleşmeyle başlayan bu dönüşüm yeni bir çağ açmıştır. Bu yeniçağda merkez bankalarının fiyat istikrarını koruma, vatandaşlarının alım gücünü ve ödeme güvenliğini sağlama gibi temel ödevlerini korumanın yolu dijital çağa uyum sağlamaktan geçmektedir.

- Dijital ödeme servis sağlayıcısı ve elektronik para ihraççısı özel ve tüzel kurumların sayılarının ve hizmet türlerinin hızla geliştiği günümüzde, Euro bölgesi dışından çıkarılan ve kontrol edilen dijital ödeme araçlarının büyüklüğü yüzde 50’nin üzerindedir. Bu durumun merkez bankasının temel görevlerini ve Euro bölgesinin ödeme özerkliğini ilerleyen süreçte tehlikeye sokması mümkündür.

- Parasal ve finansal istikrar için merkez bankasının otoritesini koruması gerekmektedir bu da ancak euronun çıpa rolünü devam ettirmesine bağlıdır.

- Merkez bankası parası, tanımı gereği en güvenli para şeklidir. Çünkü devletin gücü, güvenilirliği ve otoritesi tarafından desteklenir.

- Özel para biçimleri ise özel ihraççıların yükümlülükleridir. Özel para ihraç edenin sağlamlığı ile merkez bankası parasına çevrilebilirliği nispetinde güven verir.

- Dijital Euro projesinin amacı, insanların ödeme ihtiyaçlarına hizmet etme özelliği günden güne azalan ve azalmaya devam edeceği tahmin edilen nakit parayı dijital çağın gerçeklerine uygun hale getirmek ve bu sayede merkez bankası parasının değişim aracı olarak kullanılmaya devam etmesini sağlamaktır.

- Parasal egemenliği korumak için dijitalleşmeyi takip etmek şarttır. Nitekim stablecoin (sabit para) olarak adlandırılan (değeri herhangi bir para biriminin ya da varlığın değerine sabitlenen) dijital para birimlerinin 2020 yılı başındaki piyasa değeri 5 milyar ABD doları iken 120 milyar ABD dolarına yükselmiş durumdadır.

- Kripto varlıklar, sabit paralar gibi dijital varlıkların hızlı yükselişi küresel finans piyasalarının işleyişini değiştirebilecektir.

- Dijital Euro projesi insanların günlük işlemleri için Merkez Bankası parasını dijital olarak kullanabilmelerini amaçlar.

- Dijital ödeme sistemlerini kullanan bireylerin kişisel verileri ödeme servis sağlayıcısı özel/tüzel şirketlerin veri havuzunda toplanmaktadır. Merkez Bankası'nın kullanıcı verilerinden para kazanma konusunda ticari bir çıkarı olmadığından vatandaşların kişisel verilerini koruma ve onların refahını arttırma bakımından dijital Euro bir ihtiyaçtır. Avrupa Merkez Bankası dijital Euro projesiyle kişisel verilerin kötüye kullanılmasını engelleyecektir.

- Dijital Euro verimli bir ödeme aracı olacak ve aynı zamanda finansal istikrarı koruyacak şekilde tasarlanmaktadır.

- Dijital Euro yeni iş fırsatları yaratacak, özel sektörde teknolojik ilerleme ve yenilik için katalizör görevi görecektir.

Yukarıda yer verilen savlar tamamıyla Avrupa Merkez Bankası’nın ve ECB Yönetim Kurulu Üyesi Fabio Panetta’nın görüşleri ve idealleridir. Yazımızda Dijital Euro projesine ilişkin tüm dokümanlara yer vermek mümkün olmadığından ilgi duyanlar, dipnotlardaki adreslerden ek okumalar gerçekleştirebilirler.

Avrupa Merkez Bankası’nın ve dolayısıyla Avrupa Birliği’nin dijital çağla ilgili somut adımlarını özetledikten sonra karşımıza ülkemizin dijital para dönüşümündeki yerini netleştirme ihtiyacı ortaya çıkmaktadır.

Ülkemizde 6493 Sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerine, ödeme hizmetlerine, ödeme kuruluşlarına ve elektronik para kuruluşlarına ilişkin usul ve esaslar düzenlenmiştir. Adı geçen Kanun ve ilgili mevzuat ülkemizdeki elektronik para sektörünün tabi olduğu düzenlemeleri içermektedir.

6493 Sayılı Kanun’a göre elektronik para; elektronik para ihraç eden kuruluş tarafından kabul edilen fon karşılığı ihraç edilen, elektronik olarak saklanan, Kanunda tanımlanan ödeme işlemlerini gerçekleştirmek için kullanılan ve elektronik para ihraç eden kuruluş dışındaki gerçek ve tüzel kişiler tarafından da ödeme aracı olarak kabul edilen parasal değerdir. 6493 Sayılı Kanun’un kabul tarihi 20.06.2013, yürürlük tarihi 27.06.2013’dür. Yürürlüğe girmesinden itibaren ihtiyaca göre bazı güncellemeler yapılmış olmakla birlikte dijital para piyasasının ülkemizdeki işleyişini düzenleyen mevzuat olarak işlevini devam ettirmektedir. Bu kanunla elektronik para ihraççısı olmak isteyen özel ve tüzel kişiliklere bir kısım standartlar getirilmekte, böylelikle dijital ekonominin düzen ve denetimi sağlanmaktadır. Kanun ile düzenleme ve denetim yetkileri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’na verilmiştir.

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş. tarafından 15 Eylül 2021 tarihinde; Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası; ASELSAN, HAVELSAN ve TÜBİTAK-BİLGEM ile ikili mutabakat zabıtları imzalamış ve “Dijital Türk Lirası İşbirliği Platformu” oluşturulduğu duyurulmuştur. Bu duyuru olumlu bir gelişme olmakla birlikte platformun amaçları, çalışma yöntemleri, dijital lira dönüşümüne ilişkin yol haritası bilinmemektedir, mevcut haliyle bu protokol 2022 yılında birinci faz sonuçlarının açıklanacağı bir iyi niyet projesi olarak görünmektedir.

Hâlbuki dijital dönüşüm ve inovasyon hızlı davranmayı, değişimi takip etmeyi, geleceğe dönük planlar kurmayı, farklı alternatif yolları ve ihtimalleri değerlendirmeyi gerektirmektedir. Tam da burada Artagan projesinin önemi ortaya çıkmaktadır.

Artagan projesi hazırlanırken, hem TL’nin dijital dönüşüm aşamaları yazılım uzmanlarından oluşan ekiplerle çalışılmış, hem de ekonomik etkiler ilgili uzmanlarla çalışılmıştır. Artagan teknolojik altyapısı ve yol haritası hazır bir kalkınma projesidir. Bu projenin ilk aşaması olan dijital Türk Lirası dönüşümüyle Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın otoritesini koruma, istikrarı koruma, ödeme güvenliğini sağlama, TL kullanıcılarının kişisel verilerini koruma görevleri dijital çağın gereklerine uygun olarak gerçekleşmiş olacaktır.

Bu yazımızda; Avrupa Merkez Bankası’nın güncel açıklamaları ve çalışmaları ışığında dijital dönüşümün kaçınılmazlığı, gerekliliği ile ülkemizin dijital dönüşümdeki vizyonu ve #Artagan projesinin önemi ortaya konulmaya çalışılmış olup, #ArtaganProjesi konusunda ki çalışmalarımıza ve yazılarımızı yayınlamaya devam edeceğiz.

1 https://www.ecb.europa.eu/home/html/index.en.html

2 https://www.ecb.europa.eu/paym/digital_euro/report/html/index.en.html

3 https://www.ecb.europa.eu/press/key/speaker/bm/html/index.en.html