Bu çalışmamda Çin Halk Cumhuriyeti’nin dijital para projelerinden bahsedeceğim. Çin Halk Cumhuriyeti Merkez Bankasının (PBOC) http://www.pbc.gov.cn/ adresinden elde edilen verilerle, geçmişte ucuz işgücünün merkezi olarak tanıdığımız, hatta bir zamanlar “Çin malıysa çabuk bozulur, kalitesizdir.” gibi genel kabullerle yaftaladığımız ürünlerin sahibi olan ekonominin dijitalleşme ve kalkınma yolunda attığı adımlardan bazılarını ortaya koymaya çalışacağım.

Bilindiği üzere 2021 yılının sonlarından itibaren ülkemizde uygulamaya konulan önce “Çin modeli” sonra da “Türkiye Modeli” olarak bizlere sunulan hezeyanın asıl unsuru Türk halkını, Türk vatanını ucuz işçi, ucuz hammadde haline getirerek yabancı sermayenin Türkiye’ye gelmesini sağlama motivasyonudur. Çağın gerçeklerine uymayan bu motivasyon nedeniyle (yazımızın yayım tarihi itibarıyla) ülke ekonomisinin kontrolsüzce getirildiği durum, cüzdanlarımızı ve de yüreklerimizi fazlasıyla yaralayan bir hal almıştır.

İşte burada Artagan projesinin önemini Türk kamuoyuna bir kez daha duyurma görevi biz İYİ kadrolara düşmektedir.

PBOC’nin internet sayfasından temin ettiğim Temmuz/2021 tarihli “Working Group on E-CNY Research and Development of the People's Bank of China” başlıklı belgeden¹ alıntıladığım, özetlediğim bazı kısımlar aşağıdadır;

• Ağ teknolojisinin ve dijital ekonominin güçlü gelişimi, daha uygun, güvenli, kapsayıcı ve gizlilik dostu perakende ödeme hizmetlerini gerektirmektedir,
• Çin Halk Bankası (PBOC), dijital fiat para biriminin araştırılmasına ve geliştirilmesine büyük önem vermektedir,
• İlk çalışmalar 2014 yılında başladı, 2016 yılında Dijital Para Enstitüsü kuruldu, 2017 yılının sonunda e-CNY adı verilen dijital fiat para biriminin geliştirilmesi ve test edilmesi için ticari kurumlarla çalışmaya başlandı,
• Çin ekonomisi yüksek kaliteli kalkınmaya geçmektedir, dijital teknolojiler hızla gelişirken covid-19 dijital dönüşümü oldukça hızlandırdı,
• Dijital ekonomi gelişirken nakit işlemlerin payı düşmektedir. 2019 yılında PBOC tarafından yapılan ankete göre mobil ödemeyle gerçekleştirilen işlem sayısı yüzde 66, nakit işlem sayısı yüzde 23 kartla yapılan işlem sayısı yüzde 7 oranlarında gerçekleşmiştir. Tutar bazında gerçekleştirilen oranlamada ise yüksekten düşüğe oranlar mobil ödemeyle yapılan işlemler, kartla yapılan işlemler ve nakit işlemler şeklinde gerçekleşmiştir,
• Bank for International Settlements (BIS) tarafından 65 ülke veya ekonomideki merkez bankaları üzerinde gerçekleştirilen son ankete göre, yaklaşık yüzde 86'sı dijital para birimleri üzerinde araştırma yaptı,
• Kamuya açık bilgiler, son yıllarda ABD, İngiltere, Fransa, Kanada, İsveç, Japonya, Rusya, Kore ve Singapur'un merkez bankalarının hepsinin yanı sıra Avrupa Merkez Bankası'nın CBDC ile ilgili düşüncelerini ve planlarını çeşitli şekillerde açıkladığını gösteriyor,
• - Tarih boyunca, para birimi nesnelerden, metal paralardan banknotlara dönüşmüştür. Para biriminin bu tür evrimi, bilim ve teknolojide kaydedilen ilerlemenin yanı sıra ekonomik faaliyetlerin evriminin bir sonucudur,
• e-CNY, Çin Halk Bankası (PBOC) tarafından üretilen itibari para birimidir. e-CNY kağıt paranın tüm temel işlevlerine sahiptir, başka bir anlatımla Çin’in itibari para biriminin dijital versiyonudur,
• PBOC tarafından e-CNY üretilip yönetilirken e-CNY’yi halka arz edenler yetkili operatörler ve ticari bankalardır.
• Hem e-CNY hem de dolaşımdaki fiziksel para aynı yasal statüye ve ekonomik değere sahiptir,
• e-CNY perakende ödeme taleplerine yönelik bir CDBC (central bank digital currency, merkez bankası dijital para birimi) olarak tasarlanmıştır,
• Güvenilir, verimli, uyarlanabilir ve açık bir perakende ödeme altyapısıyla desteklenen e-CNY sistemi, Çin’in dijital ekonomisini destekleyecek, finansal katılımı artıracak ve ödeme sistemlerini daha verimli hale getirecektir,
• Dijital teknoloji geliştikçe halkın nakit kullanımı azalmaktadır. Böyle bir dönemde nakdi dijitalleştirerek para biriminin dijital ekonomi çağında tutarlı olmasını sağlamak merkez bankasının görevidir,
• Banka hesabı olmayanlar e-CNY cüzdanı aracılığıyla sağlanan temel finansal hizmetlerden yararlanabilir. Çin’de seyahat eden yabancı sakinler yerel bir banka hesabı açmadan günlük ödeme ihtiyaçlarını karşılayabilirler,
• e-CNY gizliliğin ve kullanıcı bilgilerinin korunmasını destekler,
• Bir ülkenin para biriminin uluslararası statüsü, ekonomik temellerine ve finansal piyasalarının derinliğine, verimliliğine ve açıklığına bağlıdır. e-CNY şu anda perakende ödemeler için tasarlanmış olmakla birlikte teknik olarak sınır ötesi kullanıma hazır bir cdbc’dir. PBOC parasal egemenlik ve uyumluluğa karşılıklı saygı şartına bağlı olarak, pilot sınır ötesi ödeme programlarını keşfedecek ve döviz düzenlemeleri ve düzenleyici işbirliği mekanizmalarını kurmak için ilgili merkez bankaları ve para otoriteleri ile birlikte çalışacaktır.

Yukarıda yer verildiği üzere Çin Halk Cumhuriyeti kalkınmanın ucuz işgücüyle değil yüksek kaliteli kalkınma modelleriyle gerçekleştirilebileceğini kabul etmiş, 2014 yılından itibaren de Merkez Bankası'nı teknolojik gelişmelere uyumlu para politikaları geliştirilmesi için görevlendirmiştir. Ülkemizin kalkınmasının ucuz işgücüyle gerçekleşeceğini zanneden mevcut yönetim bu kötü kararından bir an önce vazgeçmeli, İYİ kadroların Türkiye gerçeklerine uygun olarak yoğun ar-ge çalışmalarıyla hazırladığı Artagan Projesi’nin ışığından nasiplenmeye başlamalıdır. Zira her geçen gün halkımızın, ülkemizin ve geleceğimizin topyekün yoksullaştırılmasına, uluslararası arenada saygınlığımızın hızla tüketilmesine doğru yol alan bu sürecin önüne geçmek; ancak akıl ve bilimle mümkün olacaktır.

Dipnotta² yer alan haberlere göre Çin Halk Cumhuriyeti’nde Nisan/2020 tarihinden itibaren pilot bölgelerde e-CNY kullanılmaya başlanmıştır. Bu şehirlerin isimleri Shenzhen, Suzhou, Xiong’An and Chengdu olarak yazılmaktadır. Şubat/2022 tarihli haberde3 ise Nisan/2020’den itibaren pilot uygulamanın 10 şehre genişletildiği ve ardından Şubat/2022 tarihinde Pekin kış olimpiyatlarında uluslararası lansmanının yapıldığı bilgisi yer almaktadır.

Digital Yuanın kronolojik gelişiminin özetlendiği görsel aşağıdadır.

Yazımızın girişinde de yer verdiğimiz üzere; bir zamanların kalitesiz ve sağlıksız mal üreticisi Çin, ar-ge ve inovasyonun farkına varıp büyük bir atılım çabasına girmişken Yüce Türk Devleti’nin yönetim kadroları, T.C. Merkez Bankası’nda aklı ve bilimi savunan son bürokratları da diskalifiye etme gayreti göstermektedir.

Devletimizi yönetenlerin, Türk Lirası'nın itibarını koruyacak şekilde politikaların yanısıra, halkımızı ve ülkemizin değerlerinin yabancılar tarafından ucuz satın alınabilen varlıklar sınıfına indirilmesi uygulamalarına son verip, bunları engelleyecek politikalar üretmesini arzu etmekteyiz.

Önceki yazılarımızda da olduğu üzere İYİ Kadroların bir neferi olarak; Ülkemizin ve vatandaşlarımızın menfaati için mevcut yönetimi, çağın gerçeklerine uygun politikalar geliştirme yolunda kendine gelmeye, Artagan projesinden feyizlenmeye davet ediyorum.

1 http://www.pbc.gov.cn/en/3688110/3688172/4157443/4293696/2021071614584691871.pdf

2 https://circleid.com/posts/20200420-chinas-central-bank-unning-trials-of-its-digital-currency-cbdc  https://www.wsj.com/articles/china-rolls-out-pilot-test-of-digital-currency-11587385339

3 https://www.dw.com/en/china-heats-up-digital-currency-race-with-e-cny-debut-at-olympics/a-60701261